EXOTE

EXOTE I (2011, BE) 
EXOTE I toont een selectie van de meest invasieve uitheemse soorten (flora en fauna) van België. Als we denken aan de plant “Japanse duizendknoop”, die heel makkelijk door beton heen groeit, is het al meteen duidelijk dat we hier niet met een ‘normale’ tuin te maken hebben. 

EXOTE II (2016, SP) 
EXOTE II toont een selectie van de meest invasieve uitheemse soorten van het Baskenland. De tuin bestaat voornamelijk uit schildpadden (Trachemys scripta), naast de Buddleja Davidii and anderen.

Definitie van een exote (Wikipedia):

Exoten zijn plant - en diersoorten die vanuit één land een ander binnen dringen. Dit gebeurt vaak via zaden die aan de schoenen van vliegtuigpassagiers blijven kleven, of die zij ergens op hun lichaam meedragen. Andere soorten worden vaak bewust geïntroduceerd vanwege hun economisch belang. Er zijn exoten die andere soorten verdringen; in een aantal gevallen ontwikkelen de populaties van deze planten of dieren zich explosief. Deze zogenaamde invasieve exoten kunnen zeer schadelijk zijn voor de natuur. Ze kunnen inheemse soorten wegconcurreren, opeten, infecteren of zich ermee vermengen en de ecosystemen veranderen. Exoten vormen op deze manier wereldwijd een bedreiging voor de biodiversiteit. Daarnaast zijn er invasieve exoten die gezondheidsproblemen bij mensen veroorzaken of economische schade aanrichten.

Het doel is om in het museum een tuin aan te leggen die een reëel gevaar kan betekenen voor het eco-systeem, in geval deze planten en/ of dieren uit het museum “ontsnappen”. Dit maakt het noodzakelijk dat mensen die de tuin willen betreden een beschermingspak aantrekken en na hun wandeling in de tuin een soort (droge) douche nemen om eventuele zaden en sporen te verwijderen. Zo lang de selectie planten binnen de tuin blijft, zijn zij slechts potentieel gevaarlijk. Als zij echter ‘in de vrije natuur’ terecht komen, wordt het gevaar reëel. Niet alleen het publiek maar zeker ook iedereen van de organisatie moet beseffen dat er werkelijk geen enkel deeltje van deze planten mag ‘ontsnappen’. Alle veiligheidsperikelen en -maatregelen maken deel uit van het kunstwerk zelf: zowel de op- als de afbouw, het vernietigen van de planten na de tentoonstelling enz. Het zich goed informeren en documenteren over alle mogelijke gevaren is onontbeerlijk.

Sommige van deze planten bezitten een wonderbaarlijke schoonheid en zijn eveneens zeer agressief: in enkele maanden kunnen ze 2 tot 3 meter groeien. EXOTE is het negatief van de hof van Eden. Potentieel is dit het landschap van onze toekomst. Als de biodiversiteit verder en verder wordt aangetast belanden we in het landschap dat ik ten toon wil stellen: een “arme” , onleefbare mono-wereld begroeid met slechts enkele soorten, waarbinnen mensen lopen die zich op allerhande manieren moeten beschermen tegen een omgeving die ze zelf gecreëerd hebben. Het idee bouwt verder op verschillende tradities: tropische plantentuinen (zoals die in de koninklijke serres), bio-labo experimenten, siertuinen enzoverder. 

Om de selectie te maken van fauna en flora, wordt er samengewerkt met wetenschappers. De kennis en de know how zijn daar aanwezig om dit project tot een goed einde te brengen. Voor EXOTE I (2011, BE) kregen we advies van de universiteit van Diepenbeek en het huis voor actuele kunst Z33 te Hasselt. Tijdens EXOTE II (2016, SP) werden we geadviseerd door de Ecology and  Plant Biology department EHU/UPV, ICARUS (Environmental Studies), EL KARPIN (Wildlife Centre), BRINZAL (Recovery Center for nocturnal birds of prey) en Bilbao City Hall Gardening Department.

EXOTE I (2011, BE) 

Als we denken aan de plant die “Japanse duizendknoop” heet (voor een gedetailleerde beschrijving: zie bijlage 1), die heel makkelijk door beton heen groeit, is het al meteen duidelijk dat we hier niet met een ‘normale’ tuin te maken hebben. In bijlage 2 vindt u een lijst van planten die in aanmerking komen voor deze tuin. Het is eenvoudig een gelijkaardige lijst te maken wat dieren betreft.

Bijlage 1
De Japanse Duizendknoop

De Fallopia japonica, synoniem: Polygonum cuspidatum is een plant uit de duizendknoopfamilie (Polygonaceae). De soort komt oorspronkelijk uit Japan, maar de plant doet het lokaal in Nederland en België ook erg goed. Meestal is in een lokaal gebied een grote hoeveelheid van deze soort te vinden, en in de verdere regio niet. De plant staat door de IUCN vermeld als een van de 100 ergste invasieve soorten ter wereld

De Japanse duizendknoop is door zijn groeikracht en relatieve ongevoeligheid voor bestrijdingsmiddelen moeilijk te doden op plekken waar hij eenmaal goed gevestigd is (= meer dan 50 stengels). Bestrijding is gebaseerd op (een combinatie van) drie tactieken en is een meerjarenplan (minimaal drie jaar):

maaien en afvoeren: best omstreeks bloeiperiode (augustus tot september) of meermaals per jaar. Opgepast: het maaisel mag niet vermengd worden met gewoon groenafval, daar elk stukje opnieuw kan uitlopen tot een nieuwe kolonie. Bij meermaals maaien is eenmaal per vier weken maaien in eerste instantie erg effectief: de plant wordt dan gemaaid als er veel energie in nieuwe spruiten is gestopt, maar deze spruiten nog geen energie aan de wortels terug hebben kunnen leveren. Om de plant volledig kwijt te raken zal uiteindelijk elke 14 dagen moeten worden gemaaid.

bedekken: best in het begin van de winter door te bedekken met een flexibele, niet-lichtdoorlatende materie. Opgepast: de randen van de oude stengels zijn messcherp en prikken makkelijk door de meeste materialen heen! Niet-flexibele materialen (bv. betonplaten) moeten absoluut glad zijn, want de minste spleet is genoeg om de plaat te doen barsten. Tot op 7 meter van de afdekking kunnen nieuwe scheuten ontstaan, controle blijft nodig.

chemisch: producten op basis van glyfosaat kunnen bijdragen aan de bestrijding. Deze producten veroorzaken enkel een verzwakking van de plant en doden deze niet. Toepassing gebeurt via verneveling, bestrijken van verse snoeiwonden of injectie in (pas afgesneden) stengels. Vooral bestrijding tussen half augustus en begin oktober is erg effectief. De plant haalt in het najaar reservevoedsel uit de bladeren terug naar de wortels en neemt dan de glyfosaat mee.

Uitgraven is niet efficiënt en zeer arbeidsintensief. De wortels kunnen tot 3 meter diep zitten en als je een stukje van 1 cm vergeet komt de plant (weliswaar veel kleiner) weer terug.

Bijlage 2
Lijst van plantaardige exoten

• De vijgcactus Opuntia ficus-indica werd in de 19e eeuw in Australië geïntroduceerd, maar overwoekerde tienduizenden hectaren.
• Het pampasgras en dan vooral de Cortaderia jubata verdringt inheemse planten aan de westkust van de V.S., in Nieuw-Zeeland, Australië en Zuid-Oost-Turkije.
• De waterhyacint verstopt waterlopen in Afrika.
• De hottentotvijg met friet-vormige groene blaadjes en strobloempjes, oorspronkelijk uit Zuid-Afrika, verspreidt zich massaal langs de Middellandse Zee-kusten.
• De aquariumplant Caulerpa taxifolia (een giftig zeewier) woekert op de bodem van de Middellandse Zee. Biologische bestrijding werd met slakken (Elysia subornata) geprobeerd.
• Passiflora tarminiana vormt een bedreiging voor de inheemse flora op Hawaï, waar ze hem "banana poka" noemen.
• Canadese guldenroede en Late guldenroede zijn in Europa ingevoerd als sierplanten, maar breiden zich sterk uit en worden door sommigen gezien als bedreiging voor inheemse soorten.
• Havikskruid (Hieracium) werd ruim honderd jaar geleden door Engelse kolonisten geïntroduceerd in Nieuw-Zeeland. Alle tien Nieuw-Zeelandse soorten havikskruid zijn vermoedelijk als verstekeling meegekomen met de Europese grassen die de kolonisten meenamen ten behoeve van de landbouw.
• Kudzu (Pueraria lobata) komt van nature voor in het zuiden van Japan en het zuidoosten van China, maar vormt in de zuidoostelijke staten van de Verenigde Staten en in het noordoosten van Australië een onkruid.
• Echinocystis lobata uit de Komkommerfamilie is een liaan die, vooral in Midden-Europa, groeit langs beken, rivieren en in moerassige ruigten.
• Amerikaanse vogelkers is in Nederland en België geïntroduceerd en vanaf de jaren twintig van de twintigste eeuw als vulhout in de bossen aangeplant. De struik treedt vaak plaagvormend op in storingssituaties, zoals op kapvlaktes.
• Knolcyperus (Cyperus esculentus). Vanaf 1970 is de knolcyperus waarschijnlijk meegekomen met gladiolenknollen. Sinds 1984 is er in Nederland een bestrijdingsprogramma.