EXHAUST / ajax

Theater en geweld

EXHAUST is de executie van een verbrandingsmotor. Tijdens EXHAUST wordt een vrachtwagenmotor in de publieke ruimte tot ontploffing gebracht door hem op een veel te hoog toerental te laten draaien.

EXHAUST volgt dezelfde stappen als een middeleeuwse executie. De terechtgestelde, deze keer een verbrandingsmotor, wordt door de stad gevoerd, gevolgd door een stoet mensen tot op een plein waar het schavot klaarstaat, de misdaden worden vanop een balkon luidop voorgelezen, waarna de uiteindelijke executie zal plaatsvinden. Het doel van EXHAUST is de verbrandingsmotor ten grave te dragen. De misdaden zijn de niet waargemaakte beloftes van eindeloze vooruitgang en eindeloze groei. Geweld wordt met geweld geconfronteerd, zodat er een catharsis kan plaatsvinden. 

Verbrandingsmotor

De motor is waarschijnlijk één van de belangrijkste uitvindingen van de laatste eeuw. Het heeft de hele industriële revolutie mogelijk gemaakt. Het heeft ons veel gegeven maar de gevolgen ervan, de vervuiling, de prijs die we ervoor betalen, zijn (ecologisch) gigantisch. Dit verhaal moet ten einde komen. We moeten veranderen, en voor veranderingen zijn offers nodig.

De waanzinnige agressie en kracht van een vrachtwagenmotor is, wanneer deze bloot getoond wordt, ongekend. De ervaring van Dancer #1 en #3 (zie links) vertelt ons dat een publiek vaak geshockeerd is door de kracht en de uitstoot/de brutaliteit. Wanneer we de motor helemaal optrekken tot hij effectief ontploft, zullen we ver over de 130 Db zitten. Desalniettemin is het een dagdagelijks object, alleen compleet verstopt.

We willen met EXHAUST een motor in de publieke ruimte terechtstellen, zoals het bij een echte publieke terechtstelling gebeurt. We willen de motor opvoeren tot hij zichzelf laat exploderen, terwijl hij zijn kracht en geweld laat voelen, horen en zien. Geweld met geweld confronteren.

Benjamin Verdonck zal de rol op zich nemen van de beul. 

De beschuldigingen die zullen worden uitgesproken zullen gebaseerd zijn op het futuristische manifest van Filippo Marinetti. (Kris Verdonck zal deze tekst herwerken tot een “beschuldigende” tekst). In dit manifest bezingt Marinetti als hoofd van de futuristische stroming, de snelheid, de toekomst, agressiviteit en activisme, en wijst hij het verleden resoluut af. De verbrandingsmotor was de machine die voor deze vooruitgang moest zorgen. Het symbool van dit geloof in de oneindige vooruitgang is met zekerheid de verbrandingsmotor. De waanzinnige technische vooruitgang die de mensheid gekend heeft gedurende de 20ste eeuw is gebaseerd op deze machine.

Maar onze teleurstelling is nu ook compleet: de ecologische catastrofes stapelen zich op, er is onherstelbare schade aan de planeet toegebracht, mede door deze machine. We moeten er dus komaf mee maken door een offer te brengen. De schuldige, de verbrandingsmotor, moet boeten en zal dus geëxecuteerd moeten worden. 

Vanuit een ‘veilige’ theatercontext of de gekende cirkel van publieke en het publiek, naar geweld kijken kan de sociale en politieke dynamiek van geweld verhelderen. De Griekse tragedies zijn daar een goed voorbeeld van, maar ook het Japanse Noh-theater, of Shakespeare en zijn wraaktragedies.

In de Griekse tragedies en mythologie zijn offers gewelddadige rituelen om conflicten op te lossen. Voor EXHAUST  gaan we dieper in op deze dynamiek van het inzetten van geweld om iets op te lossen, op de zoektocht naar een zuiverend geweld. Zoals Agamemnon die zijn dochter offert in ruil voor wind om naar Troje te varen, zoals publieke terechtstellingen die ergens een maatschappelijk evenwicht moeten herstellen. Hoe groter het offer, hoe groter de vraag aan het adres van de goden, als in een bizar alchemistisch experiment. Hoe meer een offer pijn doet voor de mensen die het uitvoeren, hoe groter de impact.

We hebben een complexe relatie tot geweld, het is steeds een omzetting van iets. Heiner Müller – die overigens ook veel tragedies bewerkt heeft, zoals Ajax, zum beispiel – zei dat er steeds een vaste hoeveelheid geweld in de wereld is dat zijn weg moet vinden. Als staten het niet naar buiten toe keren, zoals bvb. de oorlog in Oekraïne, keert het naar binnen toe. Ook op kleine, individuele schaal kan dit waargenomen worden.

Je kan de tragedies op zich ook bekijken als een zuiveringsritueel om het geweld in oorlogen, machtsstrijden, en relaties tussen mensen onderling of tussen mensen en goden, te verwerken. In die zin is de relatie tussen een publiek en een gewelddadig event iets interessant: kan het opluchten? Is het een vorm van wraak?

Een offer voor het klimaat

Wat zou het offer kunnen zijn om de klimaatverandering - grotendeels het resultaat van industriële revoluties - te bedaren? Kris Verdonck / A Two Dogs Company stelt met AJAX een groots ‘mechanisch offer’ voor.

Concreet willen we een grote vrachtwagenmotor laten ‘ontploffen’ in de publieke ruimte, liefst op een plein vlakbij het theater. Op dit vlak is Kris Verdonck niet aan zijn proefstuk toe. In DANCER #2 liet hij reeds een AlfaRomeo V6 motor zodanig in overdrive gaan dat hij haast ontploft. Maar waar dit nog een met dezelfde motor herhaalbare installatie was, wordt hier telkens een niet terug te draaien performance gecreëerd. Het ‘offer’ wordt ook opgeschaald: de impact, het geluid, de hoeveelheid energie  - een truck engine haalt gemakkelijk de kracht van duizend paarden – moet groot genoeg zijn om te raken aan de schaal van de ecocatastrofe.

Door jarenlange ervaring weten we dat mensen een directe empathische relatie met machines hebben. Wanneer we dus een ‘vermenselijkte machine’ (zoals bv. DANCER #1, een ‘stervende slijpschijf’) offeren en laten ‘lijden’, lokt dit bijna dezelfde reactie uit bij het publiek als het offeren van een dier. Kunnen we deze empathie ook gebruiken voor een offer?

Maar er is meer dan empathie met het object alleen. Het offer in AJAX is een stuk ambiguer. Het kan staan voor het offeren van de laatste fossiele verbrandingsmotor, een haast utopisch event. Dichter bij de huidige klimaatcatastrofe staat dit offer mogelijk ook voor het geweld dat de mensheid de planeet, via door technologie en extractie gevoede vervuiling, aandoet. In een stad als Brussel rijden elke dag 16000 vrachtwagens, we hebben geen idee van het geweld dat zo rond en door de hoofdstad raast. In AJAX halen we het van onder de motorkap en leggen we het bloot.

Ajax, de tragedie van Sophocles waarmee we aan de slag gaan het komende jaar, gaat ook over een held die zich vergist: hij is verblind door de goden en doodt de verkeerde vijand, nl. vee in plaats van de andere Griekse krijgers waar hij wraak op wil nemen omdat zij en niet hij de wapens van de gevallen Achilles kregen. Zijn brute geweld staat tegenover de listen en empathie van Odysseus. De boodschap is dubbel: het is een kritiek op blind geweld tegen de medemens, en tegelijk is het een waarschuwing voor de hybris van de mens en de held. Pas op met het koppig volhouden van je eigen gelijk, soms zijn de harde maatregelen die je neemt om je eigen positie te behouden, gericht tegen het verkeerde doelwit. Is het grote in vertrouwen in groene energie (‘The Green Deal’ van de EU) wel zo’n onbetwistbaar goed idee? Ondergaan we nu niet de gevolgen van de Europese verslaving aan goedkoop gas? Offeren we onze kinderen niet achteloos op, vastklampend aan de eigen levenswijze?